Sun temple at Modhera. Built in 1026 by King Bhima of Solanki dynasty. The temple demonstrates the scientific knowledge of India a 1000 years ago. Tropic of Cancer passes through the temple and on equinox days the rays of the rising sun converge on a diamond studded crown on idol of Lord Surya illuminating the entire temple. The temple was looted and destroyed by the Mughals and the golden idol and the crown was stolen. There is a nice pond with 108 mini temples
It is believed that, "Somnath" temple was constructed, at somnath, as it was a culmination point of river (suspected to be saraswati), land, sun, sky, air and sea. Sun represented "fire". As vedic people were spread out at this west point of India (due to saraswati river), they could see setting sun and not rising sun. Hence the name "Somnath". Lord of moon. It is believed that, a powerfull magnetic stone (possibly from a meteorite) was levitated here. This was done to concentrate and aquire celestial power. This is probably the beginning of temple idea for vedic people, who till then were worshipping 5 natural forces through fire rituals in open. The levitating stone gave birth to shivalingam concept. Shivalingam is normally done in granite, which is formed from meteorite or from volcanic erruption. Somnath even today is part of dwadasha "jyotirlingas". It is jyotirlinga, because it was expected to capture celestial power of God (that is the meaning of jyoti in jyotirlibga) and radiate it back to humans. Constructing "gopurams" and small garbha gruhas is again meant to arrest energy in the small room. Tall and heavy gopuram was to arrest radiation from going back to sky (as gods may be eager to get it back ;-) ). The practice of "Aarati" is the symbolic optics of conveying this process of bringing this cellestial energy to humans from idol (God). Doing abhishekam is again meant to cool the stone, as stone may get heated by heavy concentration of power. Giving this abhishekam water as theertham is again meant to distribute this celestial power. Hence Aarati and theertha distribution has an intended meaning.
The fame of somnath, slowly enabled accumulation of large wealth. The power of temple and wealth attracted Muslim invaders to India. It is believed that, the somnath temple loot and levitating stone was taken over to Afghanistan by Gazni. Although temple couldnot be saved, some of the wealth was saved. Modhera temple was believed to be built using the saved wealth from somnath. Year of constructing Modhera temple is very close to the year Gazni looted somnath. It is difficult to accumulate so much wealth immediately after such a devastating loot and invasion. To avoid getting attension on Shiva, the temple was built as a sun temple. But concept of constructing temple on equinox, dimond crown to catch sun rays and reflecting it within temple complex etc, all were ideas to capture celestial power and distributing that power to rulers (rulers were expected to attend this early morning prayers) and public. The dimond of kanyakumari (which was famed as giving light like light house to sailing ships), or sun rays falling on shivalingam at our own Bangalore gavigandhareshwara etc, is meant to show the same idea.
Aruna Prashna, Sandhya Vandhane, Surya Namaskara, Teerta yatra rituals are formulated with the same idea. Try to absorb natural forces to increase ones own power. As sun is the root cause of energy for all acting forces on earth, it is identified as "the force" for life. It was natural for Indian monks (who were scientists) to seek and amplify this energy to elevate humanity.
Kings used to make important decission in such temples. Temple was the judgement seat. People doing important events like marriages in teerthakshetra (place close to temple) is also because of this reason. Visiting temple daily was inculcated as a practice rather than praying in-house, because in-house God may not be aligned properly to attract and retain celestial powers. Temples on top of hills (closer to sky, so more energy obsorption), idols facing east (to catch rays from raising sun) are the backround reasons in temple architecture. The science behind practices were not explained, as common public held on to rituals blindly than making an attempt to know the real truth behind such a practice. It is advisable to donate generously in the reconstruction of olden temples to revive them rather than constructing fancy concrete temples. Concrete temples constructed in fashion may not serve anything but raise and divert public funds.
Additional material:-
1) Ankor wat temple links with spring equinox to make sun shine through the gopuram to a secreat chamber (https://youtu.be/1Mf42E6YCy0)
2) Mahabalipuram lingam and kalasham made with black basalt stone compared to the all other stone of temple (4:55mins of the video) https://youtu.be/zvN8FVg7ZYw
3) The molten rocks that come out in the form of lava, upon cooling takes shape of igneous rocks. Two of the most famous igneous rocks, basalt and granite have similarities causing confusion among people. However, there are many differences between basalt and granite. Of the two, basalt is darker and consists of fine grained minerals such as magnesium and iron. Basalt rocks are also called mafic rocks just because of this property. Those who know the symbols of magnesium (Mg) and iron (Fe) will easily understand the logic behind the word mafic rocks. Granite, on the other hand, is lighter in complexion and has a coarse grained texture. These rocks are found at depth and are seen only when deep erosion takes place. Granite has a different composition as it is mostly made up of feldspar and quartz, and hence, the name felsic rock. Among other differences, the nature of these rocks reveals that basalt is basic in nature, whereas granite is acidic in nature. Basalt is formed when magma cools and solidifies on the surface of the earth. It is mainly found on the floor of the ocean as magma solidifies quickly coming in contact with cool ocean water. On the other hand, granite is found above ocean and makes up much of continental crust. Basalt is an extrusive igneous rock, whereas granite is an intrusive ingenuous rock. Those who do not know, extrusive rocks are those formed of lava coming out of volcanoes, whereas rocks formed of magma that has yet not come out of the volcano are termed as intrusive rocks. Cooling of intrusive rocks takes much longer than extrusive rocks as they are under the surface of earth. One other difference pertains to the way these two types of rocks split when put under pressure. While basalt rocks split along columnar planes, granite rocks give way along horizontal planes. Obviously this difference exists because of differences in the way the two types of rocks cool down.
The story of Konark Temple
https://www.myindiamyglory.com/2018/01/03/konark-sun-temple-magnetic-vigraha-destruction-kalapahad-islamic-convert/
An engineering splendor along the banks of river Chandrabhaga (now dry) and facing the endless Bay of Bengal within few metres (the sea has receded few KMs now) the Sun Temple of Konark was constructed during the reign of Narshingdeva 1 from Eastern Ganga dynasty in the 13th century AD. The chief architect Bishu Maharana was an outstanding engineer who meticulously designed this extraordinary structure.
The reason for the choice was not only for its colossal structure but also that the Sanctum Vimana had a noteworthy design of a levitating or suspending magnetic Vigraha/Statue involving graphite slabs (diamagnet), metals & magnets!!
The 12 years of relentless hard work to construct the Sun temple involved 12000 artisans, cutting and carving stones, building “Sand scaffolding” like the expert Egyptians, carefully positioning iron and magnets in between layers of stones, etc. Various construction materials and special stones were ferried from distant locations on ship and boat using the sea and river route.
A complex positioning of diamagnetic substance (which repel magnetic field) in the Sanctum and placing a 52 ton loadstone as a “lifter magnet” to suspend the magnetic statue of Sun God was the biggest challenge for Bishu Maharana. The main magnetic Vigraha or statue had to be suspended mid air under the influence of a strong diamagnetic elevation with graphite slabs at the top and the bottom, while a large loadstone (magnet) with a funnel carved out from inside was placed at the top to act as a lifter for the magnetic Sun God!! The experts struggled for long, a little too long to balance the Vigraha “without a tilt in midair” until Bishu’s twelve year old son Dharmapada came with a solution.
Dharamapada grew up playing with Bishu Maharana’s large magnet collection back home since his childhood. He exactly knew how to float a magnet in between two diamagnetic graphite blocks using a magnetic lifter. It must not be too close either to the top or the base. He knew the exact calculation, more than this was the choice of diamagnetic material. It must be a pyrolytic graphite or Bismuth. He practised it many times perfectly to surprise his young friends at home. Dharmapada heard about the difficulty his father was facing at Konark and rushed to the site of the Sun temple. His advice was executed flawlessly by sandwiching the graphite blocks with Capula (Bismuth) and by adjusting their position in a few hours and the magnetic Sun God was suspending impeccably at a balance in mid air without a slight tilt!!! All ended well
Thus the Sun God was suspending in mid air and the Sun rays at various time of the day was creating a dazzling display of light in the Sanctum!! Imagine this breathtaking spectacle!! It was a sheer masterpiece and people from all over the country visited to pray at Konark. The Sun temple of Konark was one of the most revered deities of the eastern empire and was continuously worshiped for the next three centuries until Kalapahad stepped into Konark temple!!!!
Story of Somnath at Mangalore
ಮಂಗಳೂರಿನ ಸುಮಾರು ೧೨ ಕಿಲೋಮೀಟರು ದೂರ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ, ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಸಮೀಪ, ಶಿಲಾಮಯವಾದ ಚಿಕ್ಕ ಗುಡ್ಡದ ಮೇಲೆ ಸೋಮನಾಥೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯದಿಂದಾಗಿ ಈ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಸೋಮೇಶ್ವರ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿದೆ. ಸೋಮೇಶ್ವರವು ಹಿಂದೆ ಉಳ್ಳಾಲ ಮಾಗಣೆಗೆ ಸೇರಿದ್ದು, ಸೋಮನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಸೀಮೆಯ ಪ್ರಧಾನ ದೇವಸ್ಥಾನವಾಗಿತ್ತಿತ್ತು. ಸೋಮನಾಥ ಉಳ್ಳಾಲದ ಚೌಟ ಅರಸರ ಆರಧ್ಯದೇವನಾಗಿದ್ದ. ಉಳ್ಳಾಲದ ಅಬ್ಬಕ್ಕ ರಾಣಿಯು ಕಾಣಿಕೆಯಾಗಿ ನೀಡಿದ್ದ ಬೆಳ್ಳಿಯ ಜಲದ್ರೋಣಿಯು ಈಗಲೂ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದೆ. ಈ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸೀಮೆಗೆ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟ ನ್ಯಾಯತೀರ್ಮಾನಗಳು ಸೋಮನಾಥನ ಸನ್ನಿಧಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದುದಾಗಿ ಇದೆ.
ಚೌಟ ರಾಜರ ಒಂದು ಶಾಖೆ ಮೂಡಬಿದಿರೆಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿ ಅರಸೊತ್ತಿಗೆ ನಡೆಸುವ ವೇಳೆ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಿಂದ ಮೂಡಬಿದಿರೆಗೆ ದೇವರ ಪ್ರಸಾದವನ್ನು ಕುದುರೆ ಸವಾರರ ಮೂಲಕ ಒಯ್ಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತಂತೆ. ಇದು ಪ್ರಯಾಸದ ವಿಚಾರವಾದುದರಿಂದ ಮೂಡಬಿದಿರೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಸೋಮನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನ ನಿರ್ಮಾಣವಾಯಿತೆಂದು ಪ್ರತೀತಿ.
ಚೌಟರಿಗಿಂತ ಮೊದಲು ದೀರ್ಘ ಕಾಲಾವಧಿಯಲ್ಲಿ (ಕ್ರಿ.ಶ. 567-1325) ತುಳುನಾಡು ಆಲೂಪ ವಂಶದ ಅರಸರ ಅಂಕೆಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಅಲೂಪ ವಂಶದ ಕುಲಶೇಖರನು ಸೋಮನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಕಟ್ಟಿಸಿದುದಾಗಿ ಒಂದು ಹೇಳಿಕೆಯಿದೆ. ಆದರೆ ಅದಕ್ಕೂ ಹಿಂದೆ ಎಂದರೆ ಕ್ರಿ.ಶ. ೬ನೆಯ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಬನವಾಸಿಯಲ್ಲಿ ಆಳುತ್ತಿದ್ದ ಕದಂಬರಾಜರ ವಶದಲ್ಲಿ ತುಳುನಾಡು ಇದ್ದಾಗಲೇ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಅಸ್ತಿತ್ವಲ್ಲಿ ಇದ್ದಿರಬಹುದು ಎನ್ನಬಹುದು. ಕದಂಬರು ಮಹಾಸೇನ ಕುಮಾರಸ್ವಾಮಿಯ ಹಾಗೂ ಸಪ್ತಮಾತೃಕೆಯರ ಆರಾಧಕರಾಗಿದ್ದರು. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಅಂಬಲದ ನೈಋತ್ಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ಗಾತ್ರದ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಪ್ತಮಾತೃಕಾ ಶಿಲಾಮೂರ್ತಿಗಳಿರುವುದರಿಂದ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನ ಕದಂಬರ ಕಾಲದಲ್ಲೆ ಕಟ್ಟಲ್ಪಟ್ಟದೆಂದು ಊಹಿಸಲೆಡೆಯಿದೆ.
ಅನೇಕ ಶಿವಾಲಯಗಳನ್ನು ಖುರಾಸುರ ಪ್ರತಿಷ್ಠೆ ಎಂದು ಹೇಳುವಂತೆಯೇ ಈ ಸೋಮನಾಥ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಖುರಾಸುರ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಎಂದು ವಾಡಿಕೆಯಿಂದ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ದೇವಾಲಯದ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ವಿಶಾಲವಾದ ಕೆರೆಯನ್ನು ಗದಾತೀರ್ಥ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಸ್ಥಳಪುರಾಣದ ಹೇಳಿಕೆಯಂತೆ ಭೀಮಸೇನನು ತನ್ನ ಗದಾದಂಡವನ್ನೂರಿ ಈ ತೀರ್ಥ ಸರೋವರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನಂತೆ. ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಪುರಾಣಗಳೊಂದಿಗೆ ಜೋಡಿಸುವ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯು ಸಾಮಾನ್ಯವಾದುದಷ್ಟೇ.
ದೇವಸ್ಥಾನದ ಪಡುವಣದಲ್ಲಿ ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಚಾಚಿಕೊಂಡಿರುವ ಹೆಬ್ಬಂಡೆಯನ್ನು “ರುದ್ರ ಪಾದೆ” (ಪಾದೆ= ಬಂಡೆ) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇದರ ಮೇಲೆ ರುದ್ರ ಪಾದದ ಗುರುತು ಇರುವುದಾಗಿ ಪ್ರತೀತಿ ಹಾಗಾಗಿ ಸ್ಕಾಂದ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಈ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ರುದ್ರಪಾದಕ್ಷೇತ್ರವೆಂದು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ. ಈ ಬಂಡೆಯ ದಕ್ಷಿಣದ ಪ್ರಶಸ್ತ್ಯವಾದ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಆಷಾಢ ಮತ್ತು ಶ್ರಾವಣ ಅಮಾವಾಸ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಾವಿರಾರು ಮಂದಿ ಯಾತ್ರಿಕರು ತೀರ್ಥಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ, ಸಮುದ್ರದ ಬಳಿಕ ಗದಾತೀರ್ಥದಲ್ಲಿ ಮಿಂದು ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ತೆರಳುತ್ತಾರೆ.
ಪಿತೃತರ್ಪಣ, ತಿಲಹೋಮಾದಿ ಕ್ರಿಯೆಗಳಿಗೂ ಈ ಕ್ಷೇತ್ರ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಒಂದು ಐತಿಹ್ಯದಂತೆ, ಹಿಂದೆ ಗುರ್ಜರ(ಗುಜರಾತ್) ದೇಶವನ್ನಾಳುತ್ತಿದ್ದ ವೀರಬಾಹು ಎಂಬ ರಾಜನು ತನ್ನ ಮಗಳ ವಸ್ತ್ರವನ್ನು ಮುಟ್ಟಿದ ತಪ್ಪಿಗಾಗಿ ತನ್ನ ಕೈಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿಕೊಂಡು, ಬಂಗಾರದ ಕೃತಕ ಕೈಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿ ಕನಕಬಾಹು ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದನಂತೆ. ಕ್ಷೇತ್ರ ಸಂದರ್ಶನಾರ್ಥ ಹಡಗನ್ನೇರಿ ಹೊರಟು, ಬಿರುಗಾಳಿಗೆ ಸಿಕ್ಕ ಹಡಗೊಡೆದು ಹಲಗೆಯೊಂದರ ಆಧಾರದಿಂದ ಸೋಮೇಶ್ವರದ ರುದ್ರಪಾದದ ಶಿಲೆಯ ಬಳಿ ಕೆರೆಗೆ ಬಂದು ಬಿದ್ದನಂತೆ. ರುದ್ರಪಾದದ ಬಳಿ ಹಸು ಮತ್ತು ಹುಲಿ ಆಟವಾಡುತ್ತಿದ್ದುದನ್ನು ಕಂಡು, ಇದು ಕಾರಣಿಕ ಸ್ಥಳವೆಂದು ತಿಳಿದು ಶೋಧಿಸಿದಾಗ, ಪೊದರುಗಳ ಎಡೆಯಲ್ಲಿ ಶಿವಲಿಂಗ ಕಾಣಿಸಿತಂತೆ. ಊರವವರ ನೆರವಿನಿಂದ ಅದಕ್ಕೊಂದು ಗುಡಿ ಕಟ್ಟಿಸಲು, ಚಿನ್ನದ ಕೈಗಳ ಬದಲಾಗಿ ನಿಜವಾದ ಕೈಗಳೇ ಆತನಿಗೆ ಮೂಡಿದುವಂತೆ. (ಈ ಬಗೆಯ ಆಶಯವುಳ್ಳ ಐತಿಹ್ಯಗಳು ಅನ್ಯತ್ರವೂ ಲಭಿಸುತ್ತವೆ.)
ಈ ದೇವಾಲಯದ ಮೂಲಸ್ಥಾನ ದೇವರು ಲಿಂಗರೂಪೀ ಸೋಮನಾಥನಾಗಿದ್ದು, ಹೊರಗಣ ಅಂಗಣದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಉಪಸ್ಥಾನ ದೇವತೆಗಳ ಗುಡಿಗಳಿವೆ. ನೈಋತ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಿದ್ಧಿವಿನಾಯಕ ಗುಡಿಯೂ, ವಾಯುವ್ಯದಲ್ಲಿ ಪಾರ್ಥಸಾರಧಿ ಗುಡಿಯೂ, ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಜನಾರ್ದನ ಗುಡಿಯೂ ಇದೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಗಣೇಶನ ಗುಡಿಯು ಅಪೂರ್ವ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಯ ಬೆಡಗನ್ನು ಬಿಂಬಿಸುವ ಅತ್ಯಂತ ಸುಂದರವಾದ ಪ್ರಾಚೀನ ಶಿಲಾಮಯ ರಚನೆ.
ವಾಯುವ್ಯದಲ್ಲಿ ಗಾಳಿಗೋಪುರವೆಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಪಶ್ಚಿಮ ಗೋಪುರವಿದೆ. ಬಡಗು ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಗದಾತೀರ್ಥಕ್ಕೆ ಇಳಿಯುವ ಮೆಟ್ಟಲಿನ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ರಕ್ತೇಶ್ವರಿ ಸನ್ನಿಧಿಯಿದೆ (ಈಗ ನಾಗ ಬನದಲ್ಲಿದೆ). ದೇವಸ್ಥಾನದ ಹೊರ ಅಂಗಣದ ಗೋಪುರದ ತೆಂಕು ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ವೀರಗಲ್ಲು ಮತ್ತು ಮಾಸ್ತಿಗಲ್ಲುಗಳ ಜೊತೆಯೊಂದನ್ನು ನೋಡಬಹುದು.
ದೇವಾಲಯದ ಆಗ್ನೇಯ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ನಾಗಬನವಿದೆ. ನಾಗನ ಹೆಡೆಯಂತೆ ಕಾಣುವ ವಿಸರ್ಗ ಸಹಜವಾದ ಹಿರಿಯ ಬಂಡೆಯೇ ಉದ್ಭವನಾಗಶಿಲೆಯಾಗಿ ಪೂಜಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಈ ನಾಗಬನದ ಹಿಂಬದಿಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದೆ ಹೂವಿನ ಕೊಪ್ಪಳವಿದ್ದು, ದೇವರ ಪೂಜೆಗೆ ಬೇಕಾದ ಹೂಗಳನ್ನು ಅಲ್ಲಿಂದ ತರುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಮೀಪವೇ ಒಂದು ಸುಸಜ್ಜಿತವಾದ ಕೊಳವಿದ್ದು ಅದರಲ್ಲಿ ಹಿಂದೆ ರಾಣೀವಾಸದವರು ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಇದರ ಬಳಿಯೇ ಚೌಟರಾಜರ ಸ್ಥಳೀಯ ಅರಮನೆಯೊಂದು ಇತ್ತೆಂದು ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯ ಸ್ಥಳವು ಪುರಾತನ ಕೋಟೆಯಿಂದ ಆವರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ದೇವಸ್ಥಾನದ ಬಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕೆಳಗಡೆ ಕಲ್ಲುರ್ಟಿ, ಕುಟ್ಟಿಚಾತು, ಗುಳಿಗ, ಎಂಬ ದೈವಗಳ ಗುಡಿಯೊಂದಿದೆ.
ದೇವಸ್ಥಾನದ ಮೂಡದಿಕ್ಕಿನ ಗೋಪುರ ದ್ವಾರದ ದೀರ್ಘಸೋಪಾನ ಪಂಕ್ತಿ ಮುಗಿದೊಡನೆ ಕೆಳಗೆ ಸೋಮನಾಥ ದೇವರಿಗೆ ಅಭಿಮುಖವಾಗಿ ಪಂಚದುರ್ಗಾ ಗುಡಿ ಇದೆ. ಪಂಚದುರ್ಗೆಯರ ಹೆಸರು, ಮೂಲದುರ್ಗಾ, ಜಲದುರ್ಗಾ,ಅಗ್ನಿದುರ್ಗಾ, ವನದುರ್ಗಾ ಮತ್ತು ಅಗ್ರದುರ್ಗಾ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದಿಂದ ಸುಮಾರು ಒಂದು ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ಪೂರ್ವಕ್ಕಿರುವ ಅಡ್ಕ ಭಗವತೀ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಆರಾಧನೆಗೊಳ್ಳುವ ಹದಿನಾಲ್ಕು ದೈವಶಕ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಪಂಚಭಗವತೀ ಅಂಶಗಳೇ ಇಲ್ಲಿ ಪಂಚದುರ್ಗೆಯರೆಂದು ನಿತ್ಯಪೂಜೆಯನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವುದಾಗಿ ಪ್ರತೀತಿ. ಇಲ್ಲಿ ಪಂಚದುರ್ಗೆಯರಿಗೆ ಲಿಂಗರೂಪದಲ್ಲಿ ಆರಾಧನೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ.
ಸೋಮನಾಥ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ವರ್ಷಂಪ್ರತಿ ಮೀನ ಮಾಸದ ಹುಣ್ಣಿಮೆಯ ಚತುರ್ದಶಿಗೆ ಧ್ವಜಾರೋಹಣವಾಗಿ ಐದು ದಿನಗಳ ಉತ್ಸವ ವೈಭವದಿಂದ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಆ ರಾತ್ರಿ ಅಡ್ಕ ಭಗವತೀ ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಗವತಿಗಳೂ ಪರಿವಾರದೈವಗಳೂ ದರ್ಶನರೂಪದಿಂದ ಸರ್ವ ಬಿರುದಾವಳಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿ ವಿಜೃಂಭಣೆಯಿಂದ ಆಗಮಿಸಿ ದೇವರ ಭೇಟಿ ನಡೆಸುವ ದರ್ಶನೀಯವಾಗಿದೆ. ಹಿಂದೆ ಮಲೆಯಾಳಕೋಡಿ ದೈವಸ್ಥಾನದಿಂದ ಮಲೆಯಾಳ ಚಾಮುಂಡಿ, ಬಂಟದೈವಗಳೂ ಹೀಗೆಯೇ ಬರುವ ರೂಢಿ ಇತ್ತು.ಪುರಾತನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಉದ್ಯಾವರ ’ಮಾಡದ’ ಅರಸುದೈವಗಳು ಬಂದು ಭೇಟಿಮಾಡುವ ಕ್ರಮವೂ ಇತ್ತಂತೆ. ಆದರೆ ಅಂಗಣದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳಾಭಾವದಿಂದಾಗಿ, ಅಡ್ಕದ ಭಗವತಿಗಳನ್ನುಳಿದು ಉಳಿದ ದೈವಗಳ ಭೇಟಿಯನ್ನು ವಾಯುಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಮಾಡುವೆನೆಂದು ದೇವರು ಅಪ್ಪಣೆ ಕೊಡಿಸಿದರಂತೆ
ಆರಾಟದಂದು ಮಾಗಣೆಯವರೊಳಗಿನ ಜಿಗುಟಾದ ’ನ್ಯಾಯ’ಗಳನ್ನು ಹಿಂದೆ ಭಗವತಿಗಳೇ ಇತ್ಯರ್ಥ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದುದುಂಟು. ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ನೃತ್ಯ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಾದಿ ಪ್ರೇಕ್ಷಣೀಯ ಕಾರ್ಯಕಲಾಪಗಳು ಜರುಗಿದ ಬಳಿಕ ದೇವರು ಭಗವತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಕೆಳಗಿಳಿದು ಗದಾತೀರ್ಥದ ಬಳಿ ರಥೋತ್ಸವಕ್ಕೆ ಸಜ್ಜಾಗುತ್ತಿದ್ದುದು ವಾಡಿಕೆ. (ಸುಂದರ ದಾರುಶಿಲ್ಪಮಯವಾಗಿದ್ದ ಬೃಹತ್ ಬ್ರಹ್ಮರಥ ಶಿಥಿಲ ಚೂರ್ಣವಾಗಿ ಕೆಲವು ವರ್ಷಗಳಾದವು. ನೂತನ ರಥ ನಿರ್ಮಣ ಆರಂಭ ಗೊಂಡಿದೆ). ಆರಾಟ ಮಂಗಳ ಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ದೇವರು ಒಂಬತ್ತು ಕೆರೆ ಎಂಬಲ್ಲಿಗೆ ತೆರಳುವಾಗ ಜೊತೆಗೆ ಭಗವತಿಗಳೂ ಸಹ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡುವ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಇದೆ. ಒಂಬತ್ತುಕೆರೆ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನೀರಿನ ಊಟೆ ಎಂದೂ ಬತ್ತುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಪ್ರತೀತಿ.
ಇದಲ್ಲದೆ ಉತ್ಸವದ ನಾಲ್ಕನೆಯ ದಿವಸ ಬೆಳಗ್ಗೆ ’ಭೂತಬಲಿ’ ಎಂಬ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಭಗವತಿಗಳು ’ದರ್ಶನ’ ತೋರುವ ವಾಡಿಕೆ ಇದೆ. ಅಂಗಣದಲ್ಲಿರುವ ದೇವರ ರಥವನ್ನು ಉತ್ಸವದ ಪ್ರಥಮ ದಿನ, ಭಗವತಿಗಳ ಭಜಕರೇ ಎಳೆಯುವ ರೂಢಿ ಇತ್ತು. ಉತ್ಸವದ ಪ್ರಥಮ ದಿನ, ದೇವರ ಧ್ವಜಮರವನ್ನು ಏರಿಸುವುದು ಇವರ ಕರ್ತವ್ಯ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.
ದೇವಸ್ಥಾನದ ಇದಿರಿನ ಪ್ರಧಾನ ಬಲಿಪೀಠವು ತುಮ್ಬ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಯುತವಾದ ಶಿಲ್ಪಶೈಲಿಯಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಗರ್ಭಗೃಹದ ಆನೆಕಲ್ಲುಗಳೂ ಬಹಳ ಅಲಂಕಾರ ಪೂರ್ಣವಾಗಿದೆ. ಮುಖ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿರುವ ನಂದಿಯು ಆಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಕಿರಿದಾಗಿದ್ದರೂ ಸುಲಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ. ಈ ಎಲ್ಲಾರಚನೆಗಳು ಸುಮಾರು 10ನೇ ಶತಮಾನದ ಶಿಲ್ಪ ಶೈಲಿಯಾಗಿರಬೇಕೆಂದು ಡಾ. ಗುರುರಾಜ ಭಟ್ಟರು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟದ್ದುಂಟು.
ಒಳಗಿನ ಅಂಬಲದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಕಲ್ಲಿನ ದೀಪಸ್ತಂಭವಿದೆ.ಅದಕ್ಕೆ ಅರಸುದೀಪವೆಂದು ಹೆಸರು. ಅರಸುಗಳ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಈ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ರಾಜೋಚಿತವಾದ ಬಟವಾಡೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದುದಾಗಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಸಂಜೆ ಬಾಗಿಲು ತೆರೆದ ಬಳಿಕ, ಒಳಗಿನಿಂದ ದೀಪವನ್ನು ತಂದು ಈ ದೀಪಸ್ತಂಭವನ್ನು ಬೆಳಗುವುದು ಪದ್ಧತಿ.
ಗರ್ಭಗೃಹವು ಶಿಲಾಮಯವಾದ ಚೌಕಾಕಾರದ ಗುಡಿಯಾಗಿದೆ. ಸೋಮನಾಥ ಲಿಂಗದ ಎರಡು ಮಗ್ಗುಲುಗಳಲ್ಲಿ ಸೋಮನಾಥನ ಹಾಗೂ ಅಮ್ಮನವರ ಬಲಿಮೂರ್ತಿಗಳಿವೆ. ದೇವಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾದ ಗುಡಿ ಇರುವುದಿಲ್ಲ.
ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳಿವೆ. ಒಳ ಅಂಬಲದ ಪಶ್ಚಿಮ ಗೋಪುರದ ಜಗಲಿಯಲ್ಲಿ ಬೃಹತ್ ಶಿಲಾಶಾಸನವು ಕ್ರಿ.ಶ.1443 ರದ್ದಾಗಿದೆ. ವಿಜಯನಗರದ ರಾಜ ವೀರಪ್ರತಾಪ ಗಜವೇಂಟೆಕಾರ ದೇವರಾಯನ ರಾಜಗುರು ಮಹಾ ಮಂಡಲಾಚಾರ್ಯ ಕ್ರಿಯಾಶಕ್ತಿ ದೇವ ಒಡೆಯ ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರಗೊಳಿಸಿ, ಕೆಲವೊಂದು ಸೇವೆಗಳು ನಿರಂತರವಾಗಿ ನಡೆದು ಬರುವಂತೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡಿದುದನ್ನು ವರ್ಣಿಸುವ ಈ ಶಾಸನವು ಕುತೂಹಲಕರವಾಗಿದೆ. ವಿಜಯನಗರದ ರಾಜಗುರುವೂ ಪ್ರಭಾವೀ ಪುರುಷನೂ ಆಗಿದ್ದು ಕ್ರಿಯಾಶಕ್ತಿದೇವ ಒಡೆಯನ ಸಂಪರ್ಕ ಈ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕಾದುದು ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಘಟನೆಯಾಗಿದೆ. ವಿಜಯನಗರದ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ದೇವರಾಯ, ರಾಜಗುರು ಕ್ರಿಯಾಶಕ್ತಿದೇವ, ಮಂಗಳೂರಿನ ರಾಜ್ಯಪಾಲ ತ್ರಿಯಂಬಕ ದೇವ ಒಡೆಯ, ಬಂಗ ಅರಸರು, ಚೌಕ ಅರಸರು ಹಾಗೂ ಇತರ ಮಹಾನಾಯರು ಈ ದೇವಾಲಯದ ಸೇವೆಗೆ ಮುಂದಾದರೆಂಬುದನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಈ ಶಾಸನ ಅಧ್ಯಯನ ಯೋಗ್ಯವಾಗಿದೆ.
ಎರಡನೇ ಶಾಸನ ದೇವಾಲಯದ ಒಳಪ್ರಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಪಾಕಶಾಲೆಯ ಬಳಿ ಇರುವ ಚಿಕ್ಕ ಶಿಲಾಸ್ತಂಭದ ಮೇಲೆ ಇದೆ. ಇದು ಜೀರ್ಣವಾಗಿದ್ದು ಒಂದು ಉಬ್ಬು ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಶಕ ೧೧೧೭ ’ಸ್ವಸ್ತಿ ಸಮಸ್ತ ಭುವಿ ವಿಖ್ಯಾತ’ ಎಂಬಷ್ಟೇ ಅಕ್ಷರಗಳು ನೋಡಸಿಗುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಅಷ್ಟರಿಂದಲೇ ಈ ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರಾಚೀನತೆ ವ್ಯಕ್ತವಾಗುತ್ತದೆ. ’ಸಮಸ್ತ ಭುವಿ ವಿಖ್ಯಾತ’ ಎಂಬ ಬಿರುದು ಮಂಗಳೂರಿನಿಂದ ಆಳುತ್ತಿದ್ದ ಅಲೂಪ ಅರಸ ನಾಲ್ಮಡಿ ವೀರ ಕುಲಶೇಖರನದ್ದಾಗಿದೆ. ಈತ ಮಧುರೆಯ ಪಾಂಡ್ಯ ರಾಜನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ್ದ ಪರಾಕ್ರಮಿ. ಶೈವರಾಗಿದ್ದ ಆಲೂಪ ರಾಜರು ಸಾಕಷ್ಟು ಹಿಂದಿನಿಂದಲೇ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಪೋಷಕ ಭಕ್ತರಾಗಿದ್ದರಬೇಕು.
ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಜರಗುವ ಮುಖ್ಯ ಉತ್ಸವಗಳೆಂದರೆ ಮೀನ ಮಾಸದಲ್ಲಿ ಜರಗುವ ಐದು ದಿನಗಳ ವರ್ಷಾವಧಿ ಉತ್ಸವ, ಲಕ್ಷದೀಪೋತ್ಸವ, ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬ, ಪತ್ತನಾಜೆಯ ಬಲಿ ಉತ್ಸವ, ಸಿಂಹ ಸಂಕ್ರಮಣ, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಾಷ್ಟಮಿ, ಶ್ರಾವಣ ಅಮಾವಸ್ಯೆಯ ತೀರ್ಥಸ್ನಾನ, ಹೊಸ ಅಕ್ಕಿ ಊಟ, (ಆ ದಿನ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಇಲ್ಲಿಂದ ಭತ್ತದ ತೆನೆಯನ್ನು ಮನೆಗೊಯ್ಯುವ ವಾಡಿಕೆ ಇದೆ. ಇದೊಂದು ಫಲಸಮೃದ್ಧಿ ಸೂಚಕ ಹಬ್ಬವೆನ್ನ ಬಹುದು.) ಚೌತಿ, ನುಲಹುಣ್ಣಿಮೆ, ಧನುರ್ಮಾಸ ಪೂಜೆ, ತುಳಸೀ ಪೂಜೆ, ಶಿವರಾತ್ರಿ, ನವರಾತ್ರಿ – ಮೊದಲಾದವುಗಳು.
ಸೋಮನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಸೀಮೆಯ ದೇವಸ್ಥಾನವಾಗಿದ್ದು ಆಸುಪಾಸಿನ ಯಾವುದೇ ಸಾಮಾಜಿಕ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಜರಗುವುದಿದ್ದರೂ ಮೊದಲು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ, ಪೂಜೆ, ಹರಕೆ ಇತ್ಯಾದಿ ಸಲ್ಲಿಸಿ ಮುಂದುವರಿಯುವುದು ಪದ್ಧತಿ.
ಗಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಹಿರಿದಲ್ಲವಾದರೂ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕವಾಗಿ ಹಾಗೂ ಚಾರಿತ್ರಿಕವಾಗಿ ತುಂಬ ಮಹತ್ವದ ಕ್ಷೇತ್ರವಾಗಿದೆ.
- Ganesh Padi kudla
It is believed that, "Somnath" temple was constructed, at somnath, as it was a culmination point of river (suspected to be saraswati), land, sun, sky, air and sea. Sun represented "fire". As vedic people were spread out at this west point of India (due to saraswati river), they could see setting sun and not rising sun. Hence the name "Somnath". Lord of moon. It is believed that, a powerfull magnetic stone (possibly from a meteorite) was levitated here. This was done to concentrate and aquire celestial power. This is probably the beginning of temple idea for vedic people, who till then were worshipping 5 natural forces through fire rituals in open. The levitating stone gave birth to shivalingam concept. Shivalingam is normally done in granite, which is formed from meteorite or from volcanic erruption. Somnath even today is part of dwadasha "jyotirlingas". It is jyotirlinga, because it was expected to capture celestial power of God (that is the meaning of jyoti in jyotirlibga) and radiate it back to humans. Constructing "gopurams" and small garbha gruhas is again meant to arrest energy in the small room. Tall and heavy gopuram was to arrest radiation from going back to sky (as gods may be eager to get it back ;-) ). The practice of "Aarati" is the symbolic optics of conveying this process of bringing this cellestial energy to humans from idol (God). Doing abhishekam is again meant to cool the stone, as stone may get heated by heavy concentration of power. Giving this abhishekam water as theertham is again meant to distribute this celestial power. Hence Aarati and theertha distribution has an intended meaning.
The fame of somnath, slowly enabled accumulation of large wealth. The power of temple and wealth attracted Muslim invaders to India. It is believed that, the somnath temple loot and levitating stone was taken over to Afghanistan by Gazni. Although temple couldnot be saved, some of the wealth was saved. Modhera temple was believed to be built using the saved wealth from somnath. Year of constructing Modhera temple is very close to the year Gazni looted somnath. It is difficult to accumulate so much wealth immediately after such a devastating loot and invasion. To avoid getting attension on Shiva, the temple was built as a sun temple. But concept of constructing temple on equinox, dimond crown to catch sun rays and reflecting it within temple complex etc, all were ideas to capture celestial power and distributing that power to rulers (rulers were expected to attend this early morning prayers) and public. The dimond of kanyakumari (which was famed as giving light like light house to sailing ships), or sun rays falling on shivalingam at our own Bangalore gavigandhareshwara etc, is meant to show the same idea.
Aruna Prashna, Sandhya Vandhane, Surya Namaskara, Teerta yatra rituals are formulated with the same idea. Try to absorb natural forces to increase ones own power. As sun is the root cause of energy for all acting forces on earth, it is identified as "the force" for life. It was natural for Indian monks (who were scientists) to seek and amplify this energy to elevate humanity.
Kings used to make important decission in such temples. Temple was the judgement seat. People doing important events like marriages in teerthakshetra (place close to temple) is also because of this reason. Visiting temple daily was inculcated as a practice rather than praying in-house, because in-house God may not be aligned properly to attract and retain celestial powers. Temples on top of hills (closer to sky, so more energy obsorption), idols facing east (to catch rays from raising sun) are the backround reasons in temple architecture. The science behind practices were not explained, as common public held on to rituals blindly than making an attempt to know the real truth behind such a practice. It is advisable to donate generously in the reconstruction of olden temples to revive them rather than constructing fancy concrete temples. Concrete temples constructed in fashion may not serve anything but raise and divert public funds.
Additional material:-
1) Ankor wat temple links with spring equinox to make sun shine through the gopuram to a secreat chamber (https://youtu.be/1Mf42E6YCy0)
2) Mahabalipuram lingam and kalasham made with black basalt stone compared to the all other stone of temple (4:55mins of the video) https://youtu.be/zvN8FVg7ZYw
3) The molten rocks that come out in the form of lava, upon cooling takes shape of igneous rocks. Two of the most famous igneous rocks, basalt and granite have similarities causing confusion among people. However, there are many differences between basalt and granite. Of the two, basalt is darker and consists of fine grained minerals such as magnesium and iron. Basalt rocks are also called mafic rocks just because of this property. Those who know the symbols of magnesium (Mg) and iron (Fe) will easily understand the logic behind the word mafic rocks. Granite, on the other hand, is lighter in complexion and has a coarse grained texture. These rocks are found at depth and are seen only when deep erosion takes place. Granite has a different composition as it is mostly made up of feldspar and quartz, and hence, the name felsic rock. Among other differences, the nature of these rocks reveals that basalt is basic in nature, whereas granite is acidic in nature. Basalt is formed when magma cools and solidifies on the surface of the earth. It is mainly found on the floor of the ocean as magma solidifies quickly coming in contact with cool ocean water. On the other hand, granite is found above ocean and makes up much of continental crust. Basalt is an extrusive igneous rock, whereas granite is an intrusive ingenuous rock. Those who do not know, extrusive rocks are those formed of lava coming out of volcanoes, whereas rocks formed of magma that has yet not come out of the volcano are termed as intrusive rocks. Cooling of intrusive rocks takes much longer than extrusive rocks as they are under the surface of earth. One other difference pertains to the way these two types of rocks split when put under pressure. While basalt rocks split along columnar planes, granite rocks give way along horizontal planes. Obviously this difference exists because of differences in the way the two types of rocks cool down.
The story of Konark Temple
https://www.myindiamyglory.com/2018/01/03/konark-sun-temple-magnetic-vigraha-destruction-kalapahad-islamic-convert/
An engineering splendor along the banks of river Chandrabhaga (now dry) and facing the endless Bay of Bengal within few metres (the sea has receded few KMs now) the Sun Temple of Konark was constructed during the reign of Narshingdeva 1 from Eastern Ganga dynasty in the 13th century AD. The chief architect Bishu Maharana was an outstanding engineer who meticulously designed this extraordinary structure.
The reason for the choice was not only for its colossal structure but also that the Sanctum Vimana had a noteworthy design of a levitating or suspending magnetic Vigraha/Statue involving graphite slabs (diamagnet), metals & magnets!!
The 12 years of relentless hard work to construct the Sun temple involved 12000 artisans, cutting and carving stones, building “Sand scaffolding” like the expert Egyptians, carefully positioning iron and magnets in between layers of stones, etc. Various construction materials and special stones were ferried from distant locations on ship and boat using the sea and river route.
A complex positioning of diamagnetic substance (which repel magnetic field) in the Sanctum and placing a 52 ton loadstone as a “lifter magnet” to suspend the magnetic statue of Sun God was the biggest challenge for Bishu Maharana. The main magnetic Vigraha or statue had to be suspended mid air under the influence of a strong diamagnetic elevation with graphite slabs at the top and the bottom, while a large loadstone (magnet) with a funnel carved out from inside was placed at the top to act as a lifter for the magnetic Sun God!! The experts struggled for long, a little too long to balance the Vigraha “without a tilt in midair” until Bishu’s twelve year old son Dharmapada came with a solution.
Dharamapada grew up playing with Bishu Maharana’s large magnet collection back home since his childhood. He exactly knew how to float a magnet in between two diamagnetic graphite blocks using a magnetic lifter. It must not be too close either to the top or the base. He knew the exact calculation, more than this was the choice of diamagnetic material. It must be a pyrolytic graphite or Bismuth. He practised it many times perfectly to surprise his young friends at home. Dharmapada heard about the difficulty his father was facing at Konark and rushed to the site of the Sun temple. His advice was executed flawlessly by sandwiching the graphite blocks with Capula (Bismuth) and by adjusting their position in a few hours and the magnetic Sun God was suspending impeccably at a balance in mid air without a slight tilt!!! All ended well
Thus the Sun God was suspending in mid air and the Sun rays at various time of the day was creating a dazzling display of light in the Sanctum!! Imagine this breathtaking spectacle!! It was a sheer masterpiece and people from all over the country visited to pray at Konark. The Sun temple of Konark was one of the most revered deities of the eastern empire and was continuously worshiped for the next three centuries until Kalapahad stepped into Konark temple!!!!
Story of Somnath at Mangalore
ಮಂಗಳೂರಿನ ಸುಮಾರು ೧೨ ಕಿಲೋಮೀಟರು ದೂರ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ, ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಸಮೀಪ, ಶಿಲಾಮಯವಾದ ಚಿಕ್ಕ ಗುಡ್ಡದ ಮೇಲೆ ಸೋಮನಾಥೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯದಿಂದಾಗಿ ಈ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಸೋಮೇಶ್ವರ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿದೆ. ಸೋಮೇಶ್ವರವು ಹಿಂದೆ ಉಳ್ಳಾಲ ಮಾಗಣೆಗೆ ಸೇರಿದ್ದು, ಸೋಮನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಸೀಮೆಯ ಪ್ರಧಾನ ದೇವಸ್ಥಾನವಾಗಿತ್ತಿತ್ತು. ಸೋಮನಾಥ ಉಳ್ಳಾಲದ ಚೌಟ ಅರಸರ ಆರಧ್ಯದೇವನಾಗಿದ್ದ. ಉಳ್ಳಾಲದ ಅಬ್ಬಕ್ಕ ರಾಣಿಯು ಕಾಣಿಕೆಯಾಗಿ ನೀಡಿದ್ದ ಬೆಳ್ಳಿಯ ಜಲದ್ರೋಣಿಯು ಈಗಲೂ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದೆ. ಈ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸೀಮೆಗೆ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟ ನ್ಯಾಯತೀರ್ಮಾನಗಳು ಸೋಮನಾಥನ ಸನ್ನಿಧಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದುದಾಗಿ ಇದೆ.
ಚೌಟ ರಾಜರ ಒಂದು ಶಾಖೆ ಮೂಡಬಿದಿರೆಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿ ಅರಸೊತ್ತಿಗೆ ನಡೆಸುವ ವೇಳೆ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಿಂದ ಮೂಡಬಿದಿರೆಗೆ ದೇವರ ಪ್ರಸಾದವನ್ನು ಕುದುರೆ ಸವಾರರ ಮೂಲಕ ಒಯ್ಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತಂತೆ. ಇದು ಪ್ರಯಾಸದ ವಿಚಾರವಾದುದರಿಂದ ಮೂಡಬಿದಿರೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಸೋಮನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನ ನಿರ್ಮಾಣವಾಯಿತೆಂದು ಪ್ರತೀತಿ.
ಚೌಟರಿಗಿಂತ ಮೊದಲು ದೀರ್ಘ ಕಾಲಾವಧಿಯಲ್ಲಿ (ಕ್ರಿ.ಶ. 567-1325) ತುಳುನಾಡು ಆಲೂಪ ವಂಶದ ಅರಸರ ಅಂಕೆಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಅಲೂಪ ವಂಶದ ಕುಲಶೇಖರನು ಸೋಮನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಕಟ್ಟಿಸಿದುದಾಗಿ ಒಂದು ಹೇಳಿಕೆಯಿದೆ. ಆದರೆ ಅದಕ್ಕೂ ಹಿಂದೆ ಎಂದರೆ ಕ್ರಿ.ಶ. ೬ನೆಯ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಬನವಾಸಿಯಲ್ಲಿ ಆಳುತ್ತಿದ್ದ ಕದಂಬರಾಜರ ವಶದಲ್ಲಿ ತುಳುನಾಡು ಇದ್ದಾಗಲೇ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಅಸ್ತಿತ್ವಲ್ಲಿ ಇದ್ದಿರಬಹುದು ಎನ್ನಬಹುದು. ಕದಂಬರು ಮಹಾಸೇನ ಕುಮಾರಸ್ವಾಮಿಯ ಹಾಗೂ ಸಪ್ತಮಾತೃಕೆಯರ ಆರಾಧಕರಾಗಿದ್ದರು. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಅಂಬಲದ ನೈಋತ್ಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ಗಾತ್ರದ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಪ್ತಮಾತೃಕಾ ಶಿಲಾಮೂರ್ತಿಗಳಿರುವುದರಿಂದ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನ ಕದಂಬರ ಕಾಲದಲ್ಲೆ ಕಟ್ಟಲ್ಪಟ್ಟದೆಂದು ಊಹಿಸಲೆಡೆಯಿದೆ.
ಅನೇಕ ಶಿವಾಲಯಗಳನ್ನು ಖುರಾಸುರ ಪ್ರತಿಷ್ಠೆ ಎಂದು ಹೇಳುವಂತೆಯೇ ಈ ಸೋಮನಾಥ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಖುರಾಸುರ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಎಂದು ವಾಡಿಕೆಯಿಂದ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ದೇವಾಲಯದ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ವಿಶಾಲವಾದ ಕೆರೆಯನ್ನು ಗದಾತೀರ್ಥ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಸ್ಥಳಪುರಾಣದ ಹೇಳಿಕೆಯಂತೆ ಭೀಮಸೇನನು ತನ್ನ ಗದಾದಂಡವನ್ನೂರಿ ಈ ತೀರ್ಥ ಸರೋವರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನಂತೆ. ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಪುರಾಣಗಳೊಂದಿಗೆ ಜೋಡಿಸುವ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯು ಸಾಮಾನ್ಯವಾದುದಷ್ಟೇ.
ದೇವಸ್ಥಾನದ ಪಡುವಣದಲ್ಲಿ ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಚಾಚಿಕೊಂಡಿರುವ ಹೆಬ್ಬಂಡೆಯನ್ನು “ರುದ್ರ ಪಾದೆ” (ಪಾದೆ= ಬಂಡೆ) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇದರ ಮೇಲೆ ರುದ್ರ ಪಾದದ ಗುರುತು ಇರುವುದಾಗಿ ಪ್ರತೀತಿ ಹಾಗಾಗಿ ಸ್ಕಾಂದ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಈ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ರುದ್ರಪಾದಕ್ಷೇತ್ರವೆಂದು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ. ಈ ಬಂಡೆಯ ದಕ್ಷಿಣದ ಪ್ರಶಸ್ತ್ಯವಾದ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಆಷಾಢ ಮತ್ತು ಶ್ರಾವಣ ಅಮಾವಾಸ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಾವಿರಾರು ಮಂದಿ ಯಾತ್ರಿಕರು ತೀರ್ಥಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ, ಸಮುದ್ರದ ಬಳಿಕ ಗದಾತೀರ್ಥದಲ್ಲಿ ಮಿಂದು ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ತೆರಳುತ್ತಾರೆ.
ಪಿತೃತರ್ಪಣ, ತಿಲಹೋಮಾದಿ ಕ್ರಿಯೆಗಳಿಗೂ ಈ ಕ್ಷೇತ್ರ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಒಂದು ಐತಿಹ್ಯದಂತೆ, ಹಿಂದೆ ಗುರ್ಜರ(ಗುಜರಾತ್) ದೇಶವನ್ನಾಳುತ್ತಿದ್ದ ವೀರಬಾಹು ಎಂಬ ರಾಜನು ತನ್ನ ಮಗಳ ವಸ್ತ್ರವನ್ನು ಮುಟ್ಟಿದ ತಪ್ಪಿಗಾಗಿ ತನ್ನ ಕೈಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿಕೊಂಡು, ಬಂಗಾರದ ಕೃತಕ ಕೈಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿ ಕನಕಬಾಹು ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದನಂತೆ. ಕ್ಷೇತ್ರ ಸಂದರ್ಶನಾರ್ಥ ಹಡಗನ್ನೇರಿ ಹೊರಟು, ಬಿರುಗಾಳಿಗೆ ಸಿಕ್ಕ ಹಡಗೊಡೆದು ಹಲಗೆಯೊಂದರ ಆಧಾರದಿಂದ ಸೋಮೇಶ್ವರದ ರುದ್ರಪಾದದ ಶಿಲೆಯ ಬಳಿ ಕೆರೆಗೆ ಬಂದು ಬಿದ್ದನಂತೆ. ರುದ್ರಪಾದದ ಬಳಿ ಹಸು ಮತ್ತು ಹುಲಿ ಆಟವಾಡುತ್ತಿದ್ದುದನ್ನು ಕಂಡು, ಇದು ಕಾರಣಿಕ ಸ್ಥಳವೆಂದು ತಿಳಿದು ಶೋಧಿಸಿದಾಗ, ಪೊದರುಗಳ ಎಡೆಯಲ್ಲಿ ಶಿವಲಿಂಗ ಕಾಣಿಸಿತಂತೆ. ಊರವವರ ನೆರವಿನಿಂದ ಅದಕ್ಕೊಂದು ಗುಡಿ ಕಟ್ಟಿಸಲು, ಚಿನ್ನದ ಕೈಗಳ ಬದಲಾಗಿ ನಿಜವಾದ ಕೈಗಳೇ ಆತನಿಗೆ ಮೂಡಿದುವಂತೆ. (ಈ ಬಗೆಯ ಆಶಯವುಳ್ಳ ಐತಿಹ್ಯಗಳು ಅನ್ಯತ್ರವೂ ಲಭಿಸುತ್ತವೆ.)
ಈ ದೇವಾಲಯದ ಮೂಲಸ್ಥಾನ ದೇವರು ಲಿಂಗರೂಪೀ ಸೋಮನಾಥನಾಗಿದ್ದು, ಹೊರಗಣ ಅಂಗಣದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಉಪಸ್ಥಾನ ದೇವತೆಗಳ ಗುಡಿಗಳಿವೆ. ನೈಋತ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಿದ್ಧಿವಿನಾಯಕ ಗುಡಿಯೂ, ವಾಯುವ್ಯದಲ್ಲಿ ಪಾರ್ಥಸಾರಧಿ ಗುಡಿಯೂ, ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಜನಾರ್ದನ ಗುಡಿಯೂ ಇದೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಗಣೇಶನ ಗುಡಿಯು ಅಪೂರ್ವ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಯ ಬೆಡಗನ್ನು ಬಿಂಬಿಸುವ ಅತ್ಯಂತ ಸುಂದರವಾದ ಪ್ರಾಚೀನ ಶಿಲಾಮಯ ರಚನೆ.
ವಾಯುವ್ಯದಲ್ಲಿ ಗಾಳಿಗೋಪುರವೆಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಪಶ್ಚಿಮ ಗೋಪುರವಿದೆ. ಬಡಗು ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಗದಾತೀರ್ಥಕ್ಕೆ ಇಳಿಯುವ ಮೆಟ್ಟಲಿನ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ರಕ್ತೇಶ್ವರಿ ಸನ್ನಿಧಿಯಿದೆ (ಈಗ ನಾಗ ಬನದಲ್ಲಿದೆ). ದೇವಸ್ಥಾನದ ಹೊರ ಅಂಗಣದ ಗೋಪುರದ ತೆಂಕು ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ವೀರಗಲ್ಲು ಮತ್ತು ಮಾಸ್ತಿಗಲ್ಲುಗಳ ಜೊತೆಯೊಂದನ್ನು ನೋಡಬಹುದು.
ದೇವಾಲಯದ ಆಗ್ನೇಯ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ನಾಗಬನವಿದೆ. ನಾಗನ ಹೆಡೆಯಂತೆ ಕಾಣುವ ವಿಸರ್ಗ ಸಹಜವಾದ ಹಿರಿಯ ಬಂಡೆಯೇ ಉದ್ಭವನಾಗಶಿಲೆಯಾಗಿ ಪೂಜಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಈ ನಾಗಬನದ ಹಿಂಬದಿಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದೆ ಹೂವಿನ ಕೊಪ್ಪಳವಿದ್ದು, ದೇವರ ಪೂಜೆಗೆ ಬೇಕಾದ ಹೂಗಳನ್ನು ಅಲ್ಲಿಂದ ತರುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಮೀಪವೇ ಒಂದು ಸುಸಜ್ಜಿತವಾದ ಕೊಳವಿದ್ದು ಅದರಲ್ಲಿ ಹಿಂದೆ ರಾಣೀವಾಸದವರು ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಇದರ ಬಳಿಯೇ ಚೌಟರಾಜರ ಸ್ಥಳೀಯ ಅರಮನೆಯೊಂದು ಇತ್ತೆಂದು ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯ ಸ್ಥಳವು ಪುರಾತನ ಕೋಟೆಯಿಂದ ಆವರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ದೇವಸ್ಥಾನದ ಬಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕೆಳಗಡೆ ಕಲ್ಲುರ್ಟಿ, ಕುಟ್ಟಿಚಾತು, ಗುಳಿಗ, ಎಂಬ ದೈವಗಳ ಗುಡಿಯೊಂದಿದೆ.
ದೇವಸ್ಥಾನದ ಮೂಡದಿಕ್ಕಿನ ಗೋಪುರ ದ್ವಾರದ ದೀರ್ಘಸೋಪಾನ ಪಂಕ್ತಿ ಮುಗಿದೊಡನೆ ಕೆಳಗೆ ಸೋಮನಾಥ ದೇವರಿಗೆ ಅಭಿಮುಖವಾಗಿ ಪಂಚದುರ್ಗಾ ಗುಡಿ ಇದೆ. ಪಂಚದುರ್ಗೆಯರ ಹೆಸರು, ಮೂಲದುರ್ಗಾ, ಜಲದುರ್ಗಾ,ಅಗ್ನಿದುರ್ಗಾ, ವನದುರ್ಗಾ ಮತ್ತು ಅಗ್ರದುರ್ಗಾ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದಿಂದ ಸುಮಾರು ಒಂದು ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ಪೂರ್ವಕ್ಕಿರುವ ಅಡ್ಕ ಭಗವತೀ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಆರಾಧನೆಗೊಳ್ಳುವ ಹದಿನಾಲ್ಕು ದೈವಶಕ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಪಂಚಭಗವತೀ ಅಂಶಗಳೇ ಇಲ್ಲಿ ಪಂಚದುರ್ಗೆಯರೆಂದು ನಿತ್ಯಪೂಜೆಯನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವುದಾಗಿ ಪ್ರತೀತಿ. ಇಲ್ಲಿ ಪಂಚದುರ್ಗೆಯರಿಗೆ ಲಿಂಗರೂಪದಲ್ಲಿ ಆರಾಧನೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ.
ಸೋಮನಾಥ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ವರ್ಷಂಪ್ರತಿ ಮೀನ ಮಾಸದ ಹುಣ್ಣಿಮೆಯ ಚತುರ್ದಶಿಗೆ ಧ್ವಜಾರೋಹಣವಾಗಿ ಐದು ದಿನಗಳ ಉತ್ಸವ ವೈಭವದಿಂದ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಆ ರಾತ್ರಿ ಅಡ್ಕ ಭಗವತೀ ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಗವತಿಗಳೂ ಪರಿವಾರದೈವಗಳೂ ದರ್ಶನರೂಪದಿಂದ ಸರ್ವ ಬಿರುದಾವಳಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿ ವಿಜೃಂಭಣೆಯಿಂದ ಆಗಮಿಸಿ ದೇವರ ಭೇಟಿ ನಡೆಸುವ ದರ್ಶನೀಯವಾಗಿದೆ. ಹಿಂದೆ ಮಲೆಯಾಳಕೋಡಿ ದೈವಸ್ಥಾನದಿಂದ ಮಲೆಯಾಳ ಚಾಮುಂಡಿ, ಬಂಟದೈವಗಳೂ ಹೀಗೆಯೇ ಬರುವ ರೂಢಿ ಇತ್ತು.ಪುರಾತನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಉದ್ಯಾವರ ’ಮಾಡದ’ ಅರಸುದೈವಗಳು ಬಂದು ಭೇಟಿಮಾಡುವ ಕ್ರಮವೂ ಇತ್ತಂತೆ. ಆದರೆ ಅಂಗಣದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳಾಭಾವದಿಂದಾಗಿ, ಅಡ್ಕದ ಭಗವತಿಗಳನ್ನುಳಿದು ಉಳಿದ ದೈವಗಳ ಭೇಟಿಯನ್ನು ವಾಯುಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಮಾಡುವೆನೆಂದು ದೇವರು ಅಪ್ಪಣೆ ಕೊಡಿಸಿದರಂತೆ
ಆರಾಟದಂದು ಮಾಗಣೆಯವರೊಳಗಿನ ಜಿಗುಟಾದ ’ನ್ಯಾಯ’ಗಳನ್ನು ಹಿಂದೆ ಭಗವತಿಗಳೇ ಇತ್ಯರ್ಥ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದುದುಂಟು. ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ನೃತ್ಯ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಾದಿ ಪ್ರೇಕ್ಷಣೀಯ ಕಾರ್ಯಕಲಾಪಗಳು ಜರುಗಿದ ಬಳಿಕ ದೇವರು ಭಗವತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಕೆಳಗಿಳಿದು ಗದಾತೀರ್ಥದ ಬಳಿ ರಥೋತ್ಸವಕ್ಕೆ ಸಜ್ಜಾಗುತ್ತಿದ್ದುದು ವಾಡಿಕೆ. (ಸುಂದರ ದಾರುಶಿಲ್ಪಮಯವಾಗಿದ್ದ ಬೃಹತ್ ಬ್ರಹ್ಮರಥ ಶಿಥಿಲ ಚೂರ್ಣವಾಗಿ ಕೆಲವು ವರ್ಷಗಳಾದವು. ನೂತನ ರಥ ನಿರ್ಮಣ ಆರಂಭ ಗೊಂಡಿದೆ). ಆರಾಟ ಮಂಗಳ ಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ದೇವರು ಒಂಬತ್ತು ಕೆರೆ ಎಂಬಲ್ಲಿಗೆ ತೆರಳುವಾಗ ಜೊತೆಗೆ ಭಗವತಿಗಳೂ ಸಹ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡುವ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಇದೆ. ಒಂಬತ್ತುಕೆರೆ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನೀರಿನ ಊಟೆ ಎಂದೂ ಬತ್ತುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಪ್ರತೀತಿ.
ಇದಲ್ಲದೆ ಉತ್ಸವದ ನಾಲ್ಕನೆಯ ದಿವಸ ಬೆಳಗ್ಗೆ ’ಭೂತಬಲಿ’ ಎಂಬ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಭಗವತಿಗಳು ’ದರ್ಶನ’ ತೋರುವ ವಾಡಿಕೆ ಇದೆ. ಅಂಗಣದಲ್ಲಿರುವ ದೇವರ ರಥವನ್ನು ಉತ್ಸವದ ಪ್ರಥಮ ದಿನ, ಭಗವತಿಗಳ ಭಜಕರೇ ಎಳೆಯುವ ರೂಢಿ ಇತ್ತು. ಉತ್ಸವದ ಪ್ರಥಮ ದಿನ, ದೇವರ ಧ್ವಜಮರವನ್ನು ಏರಿಸುವುದು ಇವರ ಕರ್ತವ್ಯ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.
ದೇವಸ್ಥಾನದ ಇದಿರಿನ ಪ್ರಧಾನ ಬಲಿಪೀಠವು ತುಮ್ಬ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಯುತವಾದ ಶಿಲ್ಪಶೈಲಿಯಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಗರ್ಭಗೃಹದ ಆನೆಕಲ್ಲುಗಳೂ ಬಹಳ ಅಲಂಕಾರ ಪೂರ್ಣವಾಗಿದೆ. ಮುಖ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿರುವ ನಂದಿಯು ಆಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಕಿರಿದಾಗಿದ್ದರೂ ಸುಲಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ. ಈ ಎಲ್ಲಾರಚನೆಗಳು ಸುಮಾರು 10ನೇ ಶತಮಾನದ ಶಿಲ್ಪ ಶೈಲಿಯಾಗಿರಬೇಕೆಂದು ಡಾ. ಗುರುರಾಜ ಭಟ್ಟರು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟದ್ದುಂಟು.
ಒಳಗಿನ ಅಂಬಲದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಕಲ್ಲಿನ ದೀಪಸ್ತಂಭವಿದೆ.ಅದಕ್ಕೆ ಅರಸುದೀಪವೆಂದು ಹೆಸರು. ಅರಸುಗಳ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಈ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ರಾಜೋಚಿತವಾದ ಬಟವಾಡೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದುದಾಗಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಸಂಜೆ ಬಾಗಿಲು ತೆರೆದ ಬಳಿಕ, ಒಳಗಿನಿಂದ ದೀಪವನ್ನು ತಂದು ಈ ದೀಪಸ್ತಂಭವನ್ನು ಬೆಳಗುವುದು ಪದ್ಧತಿ.
ಗರ್ಭಗೃಹವು ಶಿಲಾಮಯವಾದ ಚೌಕಾಕಾರದ ಗುಡಿಯಾಗಿದೆ. ಸೋಮನಾಥ ಲಿಂಗದ ಎರಡು ಮಗ್ಗುಲುಗಳಲ್ಲಿ ಸೋಮನಾಥನ ಹಾಗೂ ಅಮ್ಮನವರ ಬಲಿಮೂರ್ತಿಗಳಿವೆ. ದೇವಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾದ ಗುಡಿ ಇರುವುದಿಲ್ಲ.
ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳಿವೆ. ಒಳ ಅಂಬಲದ ಪಶ್ಚಿಮ ಗೋಪುರದ ಜಗಲಿಯಲ್ಲಿ ಬೃಹತ್ ಶಿಲಾಶಾಸನವು ಕ್ರಿ.ಶ.1443 ರದ್ದಾಗಿದೆ. ವಿಜಯನಗರದ ರಾಜ ವೀರಪ್ರತಾಪ ಗಜವೇಂಟೆಕಾರ ದೇವರಾಯನ ರಾಜಗುರು ಮಹಾ ಮಂಡಲಾಚಾರ್ಯ ಕ್ರಿಯಾಶಕ್ತಿ ದೇವ ಒಡೆಯ ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರಗೊಳಿಸಿ, ಕೆಲವೊಂದು ಸೇವೆಗಳು ನಿರಂತರವಾಗಿ ನಡೆದು ಬರುವಂತೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡಿದುದನ್ನು ವರ್ಣಿಸುವ ಈ ಶಾಸನವು ಕುತೂಹಲಕರವಾಗಿದೆ. ವಿಜಯನಗರದ ರಾಜಗುರುವೂ ಪ್ರಭಾವೀ ಪುರುಷನೂ ಆಗಿದ್ದು ಕ್ರಿಯಾಶಕ್ತಿದೇವ ಒಡೆಯನ ಸಂಪರ್ಕ ಈ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕಾದುದು ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಘಟನೆಯಾಗಿದೆ. ವಿಜಯನಗರದ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ದೇವರಾಯ, ರಾಜಗುರು ಕ್ರಿಯಾಶಕ್ತಿದೇವ, ಮಂಗಳೂರಿನ ರಾಜ್ಯಪಾಲ ತ್ರಿಯಂಬಕ ದೇವ ಒಡೆಯ, ಬಂಗ ಅರಸರು, ಚೌಕ ಅರಸರು ಹಾಗೂ ಇತರ ಮಹಾನಾಯರು ಈ ದೇವಾಲಯದ ಸೇವೆಗೆ ಮುಂದಾದರೆಂಬುದನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಈ ಶಾಸನ ಅಧ್ಯಯನ ಯೋಗ್ಯವಾಗಿದೆ.
ಎರಡನೇ ಶಾಸನ ದೇವಾಲಯದ ಒಳಪ್ರಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಪಾಕಶಾಲೆಯ ಬಳಿ ಇರುವ ಚಿಕ್ಕ ಶಿಲಾಸ್ತಂಭದ ಮೇಲೆ ಇದೆ. ಇದು ಜೀರ್ಣವಾಗಿದ್ದು ಒಂದು ಉಬ್ಬು ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಶಕ ೧೧೧೭ ’ಸ್ವಸ್ತಿ ಸಮಸ್ತ ಭುವಿ ವಿಖ್ಯಾತ’ ಎಂಬಷ್ಟೇ ಅಕ್ಷರಗಳು ನೋಡಸಿಗುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಅಷ್ಟರಿಂದಲೇ ಈ ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರಾಚೀನತೆ ವ್ಯಕ್ತವಾಗುತ್ತದೆ. ’ಸಮಸ್ತ ಭುವಿ ವಿಖ್ಯಾತ’ ಎಂಬ ಬಿರುದು ಮಂಗಳೂರಿನಿಂದ ಆಳುತ್ತಿದ್ದ ಅಲೂಪ ಅರಸ ನಾಲ್ಮಡಿ ವೀರ ಕುಲಶೇಖರನದ್ದಾಗಿದೆ. ಈತ ಮಧುರೆಯ ಪಾಂಡ್ಯ ರಾಜನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ್ದ ಪರಾಕ್ರಮಿ. ಶೈವರಾಗಿದ್ದ ಆಲೂಪ ರಾಜರು ಸಾಕಷ್ಟು ಹಿಂದಿನಿಂದಲೇ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಪೋಷಕ ಭಕ್ತರಾಗಿದ್ದರಬೇಕು.
ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಜರಗುವ ಮುಖ್ಯ ಉತ್ಸವಗಳೆಂದರೆ ಮೀನ ಮಾಸದಲ್ಲಿ ಜರಗುವ ಐದು ದಿನಗಳ ವರ್ಷಾವಧಿ ಉತ್ಸವ, ಲಕ್ಷದೀಪೋತ್ಸವ, ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬ, ಪತ್ತನಾಜೆಯ ಬಲಿ ಉತ್ಸವ, ಸಿಂಹ ಸಂಕ್ರಮಣ, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣಾಷ್ಟಮಿ, ಶ್ರಾವಣ ಅಮಾವಸ್ಯೆಯ ತೀರ್ಥಸ್ನಾನ, ಹೊಸ ಅಕ್ಕಿ ಊಟ, (ಆ ದಿನ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಇಲ್ಲಿಂದ ಭತ್ತದ ತೆನೆಯನ್ನು ಮನೆಗೊಯ್ಯುವ ವಾಡಿಕೆ ಇದೆ. ಇದೊಂದು ಫಲಸಮೃದ್ಧಿ ಸೂಚಕ ಹಬ್ಬವೆನ್ನ ಬಹುದು.) ಚೌತಿ, ನುಲಹುಣ್ಣಿಮೆ, ಧನುರ್ಮಾಸ ಪೂಜೆ, ತುಳಸೀ ಪೂಜೆ, ಶಿವರಾತ್ರಿ, ನವರಾತ್ರಿ – ಮೊದಲಾದವುಗಳು.
ಸೋಮನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಸೀಮೆಯ ದೇವಸ್ಥಾನವಾಗಿದ್ದು ಆಸುಪಾಸಿನ ಯಾವುದೇ ಸಾಮಾಜಿಕ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಜರಗುವುದಿದ್ದರೂ ಮೊದಲು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ, ಪೂಜೆ, ಹರಕೆ ಇತ್ಯಾದಿ ಸಲ್ಲಿಸಿ ಮುಂದುವರಿಯುವುದು ಪದ್ಧತಿ.
ಗಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಹಿರಿದಲ್ಲವಾದರೂ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕವಾಗಿ ಹಾಗೂ ಚಾರಿತ್ರಿಕವಾಗಿ ತುಂಬ ಮಹತ್ವದ ಕ್ಷೇತ್ರವಾಗಿದೆ.
- Ganesh Padi kudla
Pndyas of Gujarat and Pandas of Puri and other major temples are the same subsect of Brahmins who are sewadars of the Presiding deity at these temples. They are assocuates of the Mahants, and have access to the inner temple, and hence act as guides for various rituals at the great temples for devotees coming from different parts of the World.
The rise and fall and re-emergence of the mighty Pandyan Kingdom of Madurai has no connection with the Panda cult which has a distinct lifestyle veering around the Temples. Even if we draw a parallel between Somanth/Dwaraka Drowning and The tsinamis that swalloed southern port towns from time to time (Pompuhar included), it need not mislead us into believing that Kshatriya Pandyans became Brahmin Pandas in any of the the major temple towns of India.
Like in the case of the legendary Parasuram, there was one Abhinav Parasuram, a Paramara Brhamin King from the Gujarat-Rajasthan border areas, who went on an expedition to the Western coast of Gujarat and over-ran all the self governing Janapadas there, existing from the Buddha era, and hailed himself as the slayer of Kshatriyas (although the Janpada chieftains wewere elected leaders and not kings in the tradional sense.)He then continued the epedition further South along the Castal belt, halted in Thane belt, and Konkan , and then the Malabar , and repeated the same thing. After reaching Rameswaram, he relised the folly of mistaking the innocent Janapada leaders as kings and killing them , and decided to gift away the lands conquered. He returned vis Coimbatore/Salem and Shoranur, and along the way er-installed leaders in the conquered territories. But those who now tok charge were declared as Brahmins, sui generis from the existing communists, as elite emerge in every society. Those who learn and teach quickly were labelled as Brahmins in keeping with the Chaturvranya structure. Those who could wield weapons were called Kshatriyas, those who could grasp the economic cycle and create wealth were branded Vaishyas and the rest as Sudras. The Brahmin administrators, not trained or cut out for the task ,eventually cede space to the Kshatriays, who, like them were a microsopic minority, then rofanized the Society on functional lines and got things moving.
This is one topic for serious Reasearch. Nattukootam (village collective) was the Repulic of the olden days , whch are called inGoa, and Kulasekhara (Collective of Clans) in Keralssa. A surprising feature is the similarity of these village collectives along the Western Coast and the South end of Eastern Coast (upto Rameswaram)
Hindhuism is a form of great culture
ReplyDelete